Cytomegalia jest zakaźną chorobą wirusową spowodowaną zakażeniem wirusem cytomegalii Cytomegalovirus hominis (CMV), znanego także jako ludzki herpeswirus typu 5 (HHV-5; Human herpesvirus), pochodzący z tej samej kategorii co wirus opryszczki,ospy wietrznej i półpaśca.

CMV jest powszechnym patogenem, który w populacji ogólnej często przebiega bezobjawowo. Jednak w przypadku zakażenia kobiet w ciąży, wirus ten może przekroczyć barierę łożyskową i spowodować infekcję wrodzoną, która wiąże się z ryzykiem poważnych komplikacji u płodu i noworodka.

Wirus cytomegalii - aktywacja zagrożenia ​​

Chociaż wiele osób w ciągu życia nabywa CMV, co skutkuje trwałą obecnością wirusa w stanie uśpienia, aktywacja wirusa może nastąpić w sytuacjach osłabienia układu odpornościowego, jak to ma miejsce w ciąży. W takich okolicznościach, CMV może wywołać szereg problemów zdrowotnych u dziecka, m.in:

wady rozwojowe,

problemy ze słuchem i wzrokiem

uszkodzenia mózgu

wrodzone wady serca.

Dodatkowo, CMV jest jednym z najczęstszych patogenów przyczyniających się do zakażeń wrodzonych, co czyni go istotnym punktem zainteresowania w dziedzinie medycyny prenatalnej. Mimo że istnieją skuteczne strategie monitorowania i leczenia infekcji u kobiet ciężarnych, nie mamy obecnie szczepionki przeciwko CMV. Każe to podkreślać więc potrzebę ciągłej edukacji i prewencji w celu ochrony zdrowia matek i ich dzieci przed tym powszechnym i potencjalnie niebezpiecznym wirusem.

Jakie są drogi i przebieg zakażenia CMV?​ ​

Zakażenie wirusem cytomegalii (CMV) jest wszechobecne i może być przenoszone na różne sposoby, co sprawia, że jest jednym z najczęściej występujących wirusów przenoszonych pionowo (z matki na dziecko) oraz w kontaktach międzyludzkich.

Zakażenie wirusem cytomegalii - drogi przenoszenia CMV

1. Kontakt Bezpośredni:

CMV może być przenoszony przez bezpośredni kontakt z płynami ustrojowymi osoby zakażonej. Najczęstsze ścieżki obejmują:

Ślina - wymiana śliny przez pocałunki lub współdzielenie przedmiotów, jak sztućce jest jedną z najczęstszych dróg zakażenia.

Krew - infekcje mogą również pochodzić z przetoczeń krwi lub przeszczepów organów od dawców zakażonych wirusem cytomegalii.

Kontakt seksualny - wirus może być przenoszony przez kontakt seksualny poprzez śluzówki przewodu pokarmowego lub genitaliów.

2. Pionowa Transmisja (Wertykalna):

W czasie ciąży - wirus przenika przez łożysko do płodu, co może prowadzić do wrodzonej cytomegalii. Ryzyko zakażenia płodu jest różne w zależności od etapu ciąży, przy czym największe ryzyko występuje, gdy kobieta zakaża się po raz pierwszy w trakcie ciąży.

Podczas porodu - noworodki mogą zarazić się CMV przez kontakt z wydzielinami z dróg rodnych matki zakażonej wirusem.

Podczas karmienia piersią - mleko matki może zawierać wirus cytomegalii, co stanowi kolejną potencjalną drogę zakażenia, choć ryzyko ciężkich skutków zakażenia poprzez karmienie piersią jest stosunkowo niskie.

Implikacje i znaczenie świadomości o CMV  

​ Zrozumienie dróg przenoszenia jest kluczowe dla opracowywania strategii zapobiegawczych, szczególnie dla kobiet w ciąży oraz osób z obniżoną odpornością, u których ryzyko poważnych komplikacji zdrowotnych związanych z zakażenia wirusem cytomegalii jest wyższe. Edukacja dotycząca higieny osobistej, bezpiecznych praktyk seksualnych i środków ostrożności podczas ciąży może znacząco zmniejszyć ryzyko zakażenia. Ponadto, przesiewowe badania serologiczne mogą pomóc w identyfikacji zakażenia CMV przed lub w trakcie ciąży, co umożliwia wczesne wdrożenie działań zapobiegawczych i terapeutycznych.

Diagnostyka i interpretacja wyników badania serologicznego na CMV ​ 

​Badanie serologiczne jest podstawową metodą diagnostyczną stosowaną w celu wykrycia zakażenia wirusem cytomegalii (CMV). Test ten opiera się na identyfikacji przeciwciał klasy immunoglobulin M (IgM) i immunoglobulin G (IgG), które są produkowane przez układ odpornościowy w odpowiedzi na zakażenie CMV.

Rodzaje przeciwciał i ich znaczenie

Przeciwciała IgM - są to przeciwciała wczesnej fazy, które pojawiają się jako pierwsze w odpowiedzi na infekcję. Obecność IgM w surowicy pacjenta zwykle wskazuje na świeże lub niedawne zakażenie CMV. IgM są zazwyczaj wykrywalne przez kilka tygodni po infekcji, po czym ich poziom zaczyna spadać.

Przeciwciała IgG - rozwijają się później i mogą pozostać w organizmie na stałe, świadcząc o wcześniejszej ekspozycji na wirusa. IgG pełnią funkcję ochronną i mogą wskazywać na nabytą odporność. Obecność IgG przy braku IgM zazwyczaj oznacza przebycie zakażenia w przeszłości i potencjalną odporność.

Interpretacja wyników badania

IgM dodatnie (+), IgG ujemne (-): Taki wynik sugeruje początkowe zakażenie CMV. Osoba jest w fazie aktywnej infekcji i potencjalnie zaraźliwa.

IgM dodatnie (+), IgG dodatnie (+): Wskazuje na niedawne zakażenie, gdzie organizm zaczął już produkować przeciwciała IgG, co może sugerować rozwijającą się odporność.

IgM ujemne (-), IgG dodatnie (+): Oznacza przebyte zakażenie i obecność odporności. Osoba nie jest w fazie aktywnej infekcji, ale ma przeciwciała, które mogą chronić przed ponownym zakażeniem.

IgM ujemne (-), IgG ujemne (-): Brak obu typów przeciwciał wskazuje na brak zakażenia CMV lub brak kontaktu z wirusem.

Znaczenie diagnostyki w ciąży

W przypadku kobiet w ciąży, diagnostyka serologiczna CMV jest szczególnie ważna, ponieważ wyniki mogą wpłynąć na zarządzanie ciążą i przygotowania do potencjalnego ryzyka wrodzonej cytomegalii u dziecka. Regularne badania i monitorowanie poziomu przeciwciał mogą pomóc w szybkiej identyfikacji nowych zakażeń i wczesnym wdrożeniu interwencji, które mogą ograniczyć ryzyko przeniesienia wirusa na płód.

Cytomegalia w ciąży​  

​Cytomegalia jest najczęstszym zakażeniem przedporodowym. Nie stanowi dużego zagrożenia dla matki, zaś dużo większe zagrożenie stanowi dla płodu, jeżeli wirus przeniknie przez łożysko..

Do zakażenia może dojść na każdym etapie trwania ciąży. Większość zakażeń u ciężarnych występuje w postaci bezobjawowej, w związku z tym ok 90% noworodków klinicznie również jest zdrowa. Dopiero w próżniejszym czasie występuje opóźnienie rozwoju umysłowego oraz wady słuchu. Noworodki, u których doszło do infekcji wrodzonej ( ok 4-10% noworodków),po urodzeniu mogą mieć objawy cytomegalii wrodzonej takie jak: małogłowie, zapalenie naczyniówki i siatkówki, hipotrofia, żółtaczka, zwapnienia wewnątrzczaszkowe, wodogłowie, powiększenie śledziony. W przypadku zakażenia pierwotnego może nawet dojść do zapalenia wątroby wywołanego przez wirus cytomegalii.

Niestety nie istnieje żadna metoda, która mogłaby zapobiec lub wyleczyć kobiety w ciąży zarażone cytomegalią.

Powiększenie węzłów chłonnych i inne objawy zakażenia cytomegalią 

​ W większość przypadków, nawet nie jesteśmy świadomi, że przebyliśmy zakażenie cytomegalią. U osób z prawidłową odpornością przebiega bezobjawowo i organizm sam walczy z wirusem. Natomiast, u osób z obniżonym układem odpornościowym objawy mogą przypominać mononukleozę, czyli może pojawić się m.in. powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, bóle głowy, kaszel, nudności, wymioty, zapalenie gardła, bóle mięśni. Dolegliwości te mogą się utrzymywać od kilku dni do kilku tygodni.

Objawy i ryzyko dla płodu w przypadku zakażenia CMV ​ 

Chociaż wiele kobiet ciężarnych przechodzi zakażenie CMV bez żadnych objawów, istotne jest, aby zrozumieć potencjalne ryzyko przeniesienia wirusa na płód, które może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, znanych jako cytomegalia wrodzona. Rozpoznanie tych zagrożeń jest kluczowe do wczesnego interweniowania i minimalizowania szkód dla zdrowia dziecka.

Cytomegalia wrodzona - objawy

Wrodzona cytomegalia może manifestować się w różnych formach, w zależności od czasu i stopnia zakażenia:

Żółtaczka - jednym z najczęstszych objawów jest żółtaczka, charakteryzująca się żółtym zabarwieniem skóry i białek oczu, spowodowana przez wysoki poziom bilirubiny w krwi noworodka.

Powiększenie wątroby i śledziony - te objawy mogą wskazywać na poważne zakłócenia w funkcjonowaniu tych organów, co może prowadzić do dalszych komplikacji zdrowotnych.

Małogłowie - odnosi się do sytuacji, gdzie obwód głowy dziecka jest znacząco mniejszy niż typowe wymiary dla jego wieku, co może wskazywać na nieprawidłowy rozwój mózgu.

Zapalenie siatkówki - jest to stan zapalny, który może prowadzić do trwałych uszkodzeń wzroku.

Długoterminowe konsekwencje wrodzonej cytomegalii

Efekty długoterminowe zakażenia CMV mogą być różnorodne i poważne, szczególnie jeśli zakażenie wystąpiło we wczesnym etapie ciąży:

Problemy ze słuchem - dzieci z wrodzoną cytomegalią często doświadczają problemów ze słuchem, które mogą wystąpić zaraz po urodzeniu lub rozwijać się z czasem.

Problemy wzrokowe - zapalenie siatkówki może prowadzić do długotrwałych problemów z wzrokiem, włączając w to zmniejszoną ostrość wzroku lub nawet ślepotę.

Opóźnienia w rozwoju dzieci, które doświadczają wrodzonego zakażenia CMV, mogą mieć opóźnienia w rozwoju fizycznym i intelektualnym, co może wpłynąć na ich zdolności uczenia się i ogólną funkcjonalność w późniejszym życiu.

Problemy neurologiczne - oprócz małogłowia, inne poważne komplikacje neurologiczne mogą obejmować porażenie mózgowe, drgawki oraz inne zaburzenia neurologiczne.

U dorosłych cytomegalia może prowadzić nawet do zapalenia mózgu.

Cytomegalia w ciąży - zarządzanie ryzykiem i interwencja

Wczesna diagnoza zakażenia CMV w trakcie ciąży jest kluczowa dla skutecznego zarządzania ryzykiem wrodzonej cytomegalii. Regularne badania ultrasonograficzne i serologiczne mogą pomóc w wczesnym wykryciu problemów oraz w planowaniu odpowiednich interwencji medycznych, które mogą ograniczyć wpływ zakażenia na rozwijające się dziecko. Ponadto, edukacja przyszłych rodziców na temat metod prewencji zakażenia CMV jest niezbędna do zmniejszenia ryzyka wrodzonych infekcji.

Leczenie cytomegalii i zapobieganie zakażeniu CMV  

Chociaż całkowite wyeliminowanie ryzyka zakażenia wirusem cytomegalii (CMV) w ciąży jest trudne, istnieje szereg strategii zarówno leczniczych, jak i profilaktycznych, które mogą znacząco zmniejszyć to ryzyko i zarządzać infekcją, jeśli już do niej dojdzie. Cytomegalia w ciąży może być bardzo niebezpieczna dla płodu, dlatego ciężarna powinna podjąć wszystkie możliwe kroki, aby zapobiegać potencjalnemu zagrożeniu.

Zapobieganie zakażeniu CMV skupia się głównie na środkach ostrożności, które mogą podjąć kobiety ciężarne:

Unikanie kontaktu z małymi dziećmi - dzieci, szczególnie te uczęszczające do żłobków lub przedszkoli, są często nosicielami CMV, ponieważ wirus może być łatwo przenoszony przez ślinę i mocz. Unikanie bliskiego kontaktu, takiego jak całowanie czy dzielenie się jedzeniem i napojami, może pomóc w redukcji ryzyka zarażenia.

Higiena osobista - mycie rąk po kontakcie z dziećmi lub po zmianie pieluch jest kluczowe w zapobieganiu przenoszeniu wirusa. Regularne i dokładne mycie rąk może skutecznie zmniejszyć ryzyko zarażenia.

Ostrożność w pracy i w domu - kobiety ciężarne powinny unikać pracy związanej z wysokim ryzykiem ekspozycji na CMV, takich jak opieka nad dziećmi czy prace w ogrodzie, gdzie kontakt z ziemią może stanowić potencjalne źródło zakażenia.

Cytomegalia w ciąży - leczenie antywirusowe  

​W przypadku zakażenia CMV, szczególnie u kobiet ciężarnych lub osób z obniżoną odpornością, stosowane może być leczenie antywirusowe.

Gancyklowir i walgancyklowir, to najczęściej stosowane leki przeciwwirusowe w leczeniu aktywnego zakażenia CMV. Są one skuteczne w hamowaniu replikacji wirusa, co może ograniczyć nasilenie objawów i zapobiec długotrwałym skutkom zakażenia. Ze względu na potencjalne skutki uboczne, leczenie przeciwwirusowe musi być ściśle monitorowane przez specjalistów. Regularne kontrole medyczne i badania laboratoryjne są niezbędne, aby dostosować dawkowanie i minimalizować ryzyko działań niepożądanych.

Trwają badania nad rozwojem szczepionek przeciwko CMV, które mogłyby zaoferować nową strategię zapobiegawczą dla kobiet w wieku rozrodczym. Chociaż żadna szczepionka nie jest jeszcze dostępna na rynku, postępy w tej dziedzinie mogą w przyszłości zmienić podejście do zarządzania ryzykiem zakażeń CMV w ciąży.

Długoterminowe wpływ cytomegalii wrodzonej 

Badania wskazują, że dzieci z wrodzoną cytomegalią, nawet te, które początkowo nie wykazują objawów, mogą w późniejszym życiu doświadczać problemów zdrowotnych. Problemy te mogą obejmować nie tylko opóźnienia rozwojowe i problemy ze słuchem, ale także subtelniejsze kwestie, takie jak trudności w nauce czy zaburzenia zachowania. Z tego względu zaleca się długoterminowy monitoring i wsparcie edukacyjne dla dzieci z wrodzoną cytomegalią.

Nowe strategie zapobiegawcze i lecznicze

W dziedzinie zapobiegania cytomegalii w ciąży badacze skupiają się na opracowywaniu szczepionek, które mogłyby zabezpieczyć kobiety w wieku rozrodczym przed zakażeniem. Choć droga do stworzenia skutecznej szczepionki jest jeszcze długa, to bieżące badania kliniczne przynoszą obiecujące wyniki. W obszarze leczenia, oprócz tradycyjnego stosowania leków przeciwwirusowych, trwają badania nad nowymi lekami, które mogłyby skuteczniej zapobiegać transmisji wirusa z matki na dziecko.

Edukacja i świadomość publiczna  

Podnoszenie świadomości o cytomegalii jest kluczowe, szczególnie wśród kobiet planujących ciążę. Informowanie o drogach transmisji, możliwych skutkach dla płodu oraz metodach profilaktyki może znacząco przyczynić się do redukcji liczby zakażeń. Współpraca z organizacjami zdrowia publicznego i kampanie informacyjne mogą odgrywać centralną rolę w zapobieganiu tej często niedocenianej chorobie.

Bibliografia:

1. Cytomegalia wrodzona — aktualne zalecenia dotyczące diagnostyki i terapii
Małgorzata Sobolewska-Pilarczyk, Paweł Rajewski, Piotr Rajewski
Forum Medycyny Rodzinnej 2016;10(6):309-313.
2. Junusz Cianciara, Jacek Juszczyk: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Lublin: Czelej, 2007.
3. Położnictwo praktyczne i operacje położnicze, Joachim W. Dudenhausen, Willibald Pschyrembel; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997,2002 ; 6.2.2: 114-115
4. Położnictwo i Ginekologia, prof. dr hab., med. Grzegorz H. Bręborowicz,Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005, 2006, 2007:; 3.12.3.3; 299-300